آذربایجان مسئله‌سینده سعدی‌ شیرازی‌نین روْلو

دوكتور جئری

     ایران ایسلام دئوریمیندن سونرا، آذربایجان توركلری‌نین  میلّی - اینسانی حاقّلارینی الده ائده بیلمه‌دیكلری‌نین ندنینی آراشدیردیقدا، اؤنجه‌لری بونو پهلوی دؤنمیندن بعضی سوروملولارین بئیینلرده تورتالانیب قالمیش شوْوئنیستی دوشونجه‌لرله باغلی بیلیردیم آنجاق سون واختلاردا اینجه‌له‌مه‌لریم سونوجا واریب سوچسوز اینسانلارین بابالینی یودوغومدان پئشمانلیق دویدوم. آنلادیم؛ آذربایجان توركلری‌نین میلّی ایستكلری‌نین یولونا شاتیر اوزادان بونلار یوخ، بلكه شئیخ  مصلح‌الدین سعدی‌ شیرازی‌ ایمیش!

سعدی شیرازی كیمدیر؟

     سعدی شیرازی، اورتاچاغ فارس ادبیاتی‌نین أن گؤركملی شاعیر، یازیچی، دوشونورلریندن اولوب اونون گولوستان كیتابی، اسكی‌دن بری، مكتب‌خانالاردا، قوتسال قورآن كیتابی ایله یاناشی اؤیره‌دیلیب‌  اؤیودلو سؤزلری  توپلومدا اویقولانماغا چالیشیلمیشدیر. ایراندا، گولوستان كیتابینا اینانلارا سعدی اویومجولاری دئییلیر....

  اولا بیلر سوروشاسانیز؛  سعدی شیرازی‌نین نه ایلیشكیسی وار آذربایجان مسئله‌سینه؟!...

آچیقلاییرام:

    فارس تاریخینده سوركلی ادب‌سیز، بیر كیشی‌دن دانیشیلیب. بو كیشی ادب اولماق اوچون،  اون ایل رضاشاهین تورمه‌لرینده دوستاق اولوب  ایكینجی دونیا ساواشی سیراسیندا آزادلیغا بوراخیلاراق تبریزه گئدیب  آذربایجان میلّی حؤكومتینی قورموشدو. بو پیس كیشی‌نین آدی سئیید جعفر پیشه‌وری ایدی.

 پیشه‌وری بیر ایل‌لیك حؤكومتی سوره‌سینده، ایران اؤلكه‌سینه یاراشمایان چوخ پیس ایشلره ال وورموشدو. اؤرنك اولاراق او:

-  ایران چرچیوه‌سینده اؤزأرك آذربایجان حؤكومتی یاراتمیشدی.

-  توركجه‌نی آذربایجانین دؤولت دیلی اعلان ائتمیشدیر.

-‌ آذربایجانا میلّی مجلیس، میلّی اوردو، میلّی پول  یاراتمیشدی

- مدرسه‌لرده آنادیلی‌نین اوخونماسینی ایجباری ائله‌میشدی.

-‌ خالیصه یئرلری كندلیلرین آراسیندا  بؤلوشدورموشدو.

- آذربایجان موسیقی، تئاتر، ادبیاتینی یئنی‌دن دیرچلتمیشدی.

- آذربایجان میلّی اونیورسیته‌سی‌نین تملینی قویموشدو.

- وئرگیلری آذربایجانا خرجله‌ییب تهرانا گؤندرمه‌میشدی.

-‌ آذربایجان كند- شهرلری‌‌نین آوادانلیغینا چالیشمیشدیر.

-  توركجه درگی - قزئتلر بوراخمیشدی.

- قادینلارین كیشیلرله برابر سس وئرمه حوقوقونو رسمیّیته تانیمیشدی.

-‌ ایران آنایاساسیندا آسیلی قالان ایالتی - ویلایتی انجمنلری قانونونو یورولوگه سالمیشدی.

......

    سعدی شیرازی‌نین اویومجولاری پیشه‌وری‌نین بو پیس ایشلرینی گؤردوكده دریندن سارسینتی گئچریب اؤزولموشلر. اونلار ال - اله وئره‌رك (دونن دوست، بو گون دوشمن) آمریكانین یاردیمی ایله آذربایجانا سالدیریب اؤلدوره‌نی اؤلدوروب، اؤلدورمه‌ینی دیدرگین یاخود سورگون ائله‌میشلر. اونلار، پیشه‌وری‌نین پیس ایشلری‌نین ائتكیسینی نئجه آذربایجاندان سیله‌جكلرینی ده دوشونموشلر آنجاق عاغیللاری بیر یئره چاتمایینجا گولوستان كیتابیندان فال آچمیشلار:

    بیلگه لوقماندان، " ادبی كیمدن اؤیرندین؟ " دئیه سوروشدوقدا، "ادب‌سیزلردن اؤیرندیم" دئمیشدی."بئله‌كی، بونلارین نه‌لری منه خوش گلمه‌دیسه اونلاری ائتمكدن چكیندیم".

         سعدی اویومجولاری فاللارینا چیخان اؤیكونو اوخودوقدا سئوینجدن چیرتیك چالا- چالا  پیشه‌وری‌نین پیس ایشلرینی آذربایجاندان سیلمه‌یه باشلاییب قالاق-قالاق یاندیریلان كیتاب تونقالی‌نین باشیندا آند ایچمیشلر؛ سونسوزادك آذربایجانی پیشه‌وری‌نین گؤردوكلری پیس ایشلردن اوزاق ساخلاسینلار.

Azərbaycan məsələsində Sədi Şirazinın rolu

Dr.Jery

   Iran islam devrimindən sonra, Azərbaycan türklərinin milli - insani haqqlarını əldə edə bilmədiklərinin nədənini araşdırdıqda, öncələri bunu Pəhləvi dönmindən bəzi sorumluların beyinlərdə tortalanıb qalmış şovenisti düşüncələrlə bağlı bilirdim ancaq son vaxtlarda incələmələrim sonuca varıb suçsuz insanların babalını yuduğumdan peşmanlıq duydum. anladım; Azərbaycan Türklərinin milli istəklərinin yoluna şatır uzadan bunlar yox bəlkə şeyx Müsləhəddin Sədi Sirazi imiş!

Sədi Şirazi kimdir?

    Sədi Şirazi, ortaçağ Fars ədəbiyyatının ən görkəmli şair, yazıçı, düşünürlərindən olub onun gülüstan kitabı, əskidən bəri, məktəbxanalarda, qutsal Quran kitabı ilə yanaşı öyrədilib öyüdlü sözləri toplumda uyqulanmağa çalışılmışdır. Iranda, gülüstan kitabına inanlara Sədi uyumcuları deyilir....

    Ola bilər soruşasanız; Sədi Şirazinin nə ilişkisi var Azərbaycan məsələsinə?!...

açıqlayıram:

     Fars tarixində sürəkli ədəbsiz, bir kişidən danışılıb. bu kişi ədəb olmaq üçün, on il Rzaşahın türmələrində dustaq olub ikinci dünya savaşı sırasında azadlığa buraxılaraq Təbərizə gedib Azərbaycan milli hökümətini qurmuşdu. bu pis kişinin adı seyid Cəfər Pişəvəri idi.

Pişəvəri bir illik höküməti sürəsində, Iran ölkəsinə yaraşmayan çox pis işlərə əl vurmuşdu. örnək olaraq o:

- İran çərçivəsində özərək Azərbaycan höküməti yaratmışdı.

- Türkcəni Azərbaycanın dövlət dili elan etmişdir.

- Azərbaycana milli məcəlis, milli ordu, milli pul yaratmışdı

- Mədrəsələrdə Ana dilinin oxunmasını icbari eləmişdi.

- Xalisə yerləri kəndlilərin arasında bölüşdürmüşdü.

- Azərbaycan musiqi, teatr, Ədəbiyyatını yenidən dirçəltmişdi.

- Azərbaycan milli universitəsinin təməlini qoymuşdu.

- Vergiləri Azərbaycana xərcələyıb Tehrana göndərməmişdi.

- Azərbaycan kənd- şəhərlərinin avadanlığına çalışmışdır.

- Türkcə dərgi - qəzetlər buraxmışdı.

- Qadınların kişilərlə bərabər səs vermə hüququnu rəsmiyyətə tanımışdı.

- İran anayasasında asılı qalan əyaləti - vilayəti əncümənlərin qanununu yürülüyə salmışdı.

......

   Sədi Şirazinın uyumcuları Pişəvərinin bu pis işlərini gördükdə dərindən sarsıntı keçirib üzülmüşlər. onlar əl - ələ verərək (dünən dost, bu gün düşmən) Amrikanın yardımı ilə Azərbaycana saldırıb öldürəni öldürüb, öldürməyəni didərgin yaxud sürgün eləmişlər. Onlar, Pişəvərinin pis işlərinin etkisini necə Azərbaycandan siləcəklərini də düşünmüşlər ancaq ağılları bir yerə çatmayınca gülüstan kitabından fal açmışlar:

    Bilgə Loqmandan, " Ədəbi kimdən öyrəndin? " deyə soruşduqda, "Ədəbsizlərdən öyrəndim " demişdi."Beləki, bunların nələri mənə xoş gəlmədisə onları etməkdən çəkindim".

    Sədi uyumcuları fallarına çıxan öykünü oxuduqda sevincdən çirtik çala- çala Pişəvərinin pis işlərini Azərbaycandan silməyə başlayıb qalaq-qalaq yandırılan kitab tonqalının başında and içmişlər ;  sonsuzadək Azərbaycanı Pişəvərinin gördükləri pis işlərdən uzaq saxlasınlar.